Innovatietrajecten
We vinden het belangrijk om de zorg die we bieden, steeds verder te verbeteren. Daarom staan we open voor nieuwe inzichten, methoden en technologieën die het leven voor onze cliënten beter, makkelijker en prettiger kunnen maken.
Er lopen diverse innovatietrajecten bij Pennemes. Deze hebben allemaal te maken met het inzetten van natuur(beleving) ten behoeve van de gezondheid en het welzijn van ouderen. Onze vernieuwingsvisie is samengevat in dit filmpje.
Leren is werken, werken is leren
Dit is het eerste overzicht van de initiatieven in het programma ‘Leren is Werken, Werken is Leren’ in Noord-Holland en Zaanstreek! We zijn dit 3-jarige programma gestart in 2019 met als ambitie om het leren en het begeleiden van leren in onze VVT organisaties te verbeteren. We doen dit in co-creatie met het onderwijs in de regio.
Ons doel is: meer mensen duurzaam actief in de zorg! In de initiatieven ontwikkelen we innovatief vakmanschap met een focus op:
• Rol professional
• Praktijkleren
• Technologie
In dit PDF leest u over de initiatieven die er binnen de organisaties in ontwikkeling zijn. Veel leesplezier!
Waardigheid en Trots
Vernieuwing doe je niet alleen. We zijn koploper in het vernieuwingstraject van het Ministerie van VWS: Waardigheid en Trots. Waardigheid en Trots heeft tweehonderd vernieuwingspilots in Nederland geselecteerd. We zijn natuurlijk erg blij dat onze inspanningen herkent, erkend en ondersteund worden door het ministerie.
Ook brancheorganisatie Actiz, het Instituut voor Natuureducatie, Het Oranjefonds, de gemeente Zaanstad, de provincie Noord-Holland, Zorgkantoor Achmea, de Milieufederatie Noord-Holland, Het Zaans Natuur en Milieucentrum en de Zaanse Vogelwacht zijn partijen met wie we samenwerken.
Behalve het ministerie werken aan ieder project externe kennispartijen en universiteiten mee. Onze projecten worden geëvalueerd door onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit, Universiteit van Humanistiek, Universiteit van Wageningen en Universiteit van Leiden. Deze academische onderzoekers zorgen voor een objectieve evaluatie van het project, zodat andere instellingen in Nederland kunnen leren van wat er bij onze vernieuwende projecten goed gaat en hoe we ze nog beter kunnen maken.
Algemene informatie over Waardigheid en Trots en meer informatie over onze zeven projecten is te vinden op de website van Waardigheid en Trots (www.waardigheidentrots.nl en tik Pennemes in in de zoekfunctie).
Challenge ‘Verpleeghuis van de toekomst’
Maandag 21 januari 2019 was het moment daar: de bekendmaking van de winnaar Zorgvernieuwer 2019. Een brede afvaardiging van collega’s Mennistenerf en Pennemes was aanwezig tijdens het evenement in Den Haag waar de winnaar bekend werd gemaakt. De spannende toon klonk en de 7 finalisten werden allengs zenuwachtiger, de voorzitter van de jury stak van wal en loofde alle projecten en resultaten nog eens een keer en noemde van ieder project de successen. Uiteindelijk viel het verlossende woord en de winnaar is Oostergouw (Evean) met hun onderzoek naar mictiepatronen bij cliënten en het sturen op de momenten van toiletgang.
Mennistenerf Pennemes viel hiermee buiten de boot en was uiteraard wat teleurgesteld. Desalniettemin zijn we wel degelijk een winnaar maar dan voor onszelf want wat hebben wij veel bereikt met de challenge. Het heeft ons veel gebracht. Samenwerking, verdieping, nieuwe ideeën, enthousiasme, loslaten van traditionele denkbeelden en handelen, nieuwe inzichten, eigen regie voor cliënt en medewerker, ontwikkeling, lef, durf, overleg, onderzoek maar bovenal plezier, vrijheid, tevredenheid en momenten van geluk, blijde gezichten, een poes, konijnen, vogels en planten en een ongekende drive in het verbeteren van onze wereld. Het succes van de challenge en al datgene het gebracht heeft voor de cliënten, medewerkers en organisatie hebben wij samen gemaakt en zullen we verder uitbouwen. En zo maken we met elkaar de wereld om ons heen beter, groener, duurzamer en gelukkiger.
Binnen de challenge wilden we bereiken en hebben ook bereikt:
1 dat het welbevinden en de kwaliteit van leven van bewoners stijgt;
2 dat het werken in de zorg aantrekkelijker wordt voor (nieuwe) medewerkers;
3 dat het personeel een cultuuromslag maakt door haar focus te verleggen van uitsluitend zorg en ziekte naar een focus op de bewoners zelf, hun veerkracht en wat hun leven betekenisvol maakt. Ofwel: het leven dat een cliënt geleid heeft moet voortgezet worden in zoveel mogelijk facetten.
“Het gaat om het loslaten van het institutionele beeld, denken en patronen, het daadwerkelijk centraal stellen van de cliënt en daarin zoveel als mogelijk de eigen regie van ieder individu stimuleren en ondersteunen. Doel is dus dat traditionele inrichting van het zorgproces omslaat naar het nieuwe denken. Daarin is de zorg als product nog steeds belangrijk maar niet het belangrijkste, het gaat om de behoefte van de cliënt en die kan op een geheel ander terrein liggen. Het stimuleren van de beleving en daarin het anticiperen op die beleving maakt dat we het vangen en daarin individueel de behoefte bepalen.”
Wij (Pennemes en het Mennistenerf) horen met ons innovatie-aanpak bij de 8 finalisten van de Challenge ‘verpleeghuis van de toekomst’. Onze aanpak voor een gezonde leefomgeving wordt landelijk gezien. Wij geloven in een natuurlijke gezonde omgeving met vijf elementen:
1. Gezonde lucht
2. Genoeg zonlicht
3. Planten en bloemen
4. Dieren
5. Ruimte voor de spelende mens
De presentatie bij VWS over ons gezamenlijke project werd positief ontvangen. De secretaris-generaal van VWS en de vakjury gaven feedback en lichtten hun jurering toe. Wij onderscheidden ons – volgens de SG – door de non-technologische insteek, lage kosten en bewezen effectiviteit op fysiek en mentaal welbevinden.
Uit de krant – Zaanse ouderenzorg in race voor innovatieprijs
Een vakjury van het Ministerie van Volksgezondheid nomineerde de Zaanse woonzorgcentra Het Mennistenerf en Pennemes als ‘meest vernieuwend’ in Nederland. Deze nominatie danken de huizen aan hun visie op een gezonde leefomgeving, waarbij zij pleitten voor een combinatie van schone lucht, genoeg licht, planten, dieren en ruimte voor welzijn.
Genoeg frisse lucht, genoeg licht, dieren, planten en ruimte voor welzijn
Wat bij binnenkomst meteen opvalt, zijn de vele planten. Slim, want deze planten zijn fijn om naar te kijken én speciaal geselecteerd vanwege hun luchtzuiverende kwaliteiten. Sowieso kunnen natuurliefhebbers hun hart ophalen want beide huizen hebben prachtige beleeftuinen. De activiteitenagenda laat zien dat er elke dag spelletjes, optredens, koffiemomenten en andere activiteiten georganiseerd worden, binnen en buiten. Een snelle blik laat zien dat er vandaag een toernooi op de flipperkast uitgevochten wordt. ‘Ik ben in de vorige ronde uitgeschakeld met flipperen’ zegt een bewoner. ‘Maar vandaag gaan we zien wie er echt gaat winnen!’
Na het flipperen is er buiten een activiteit met konijnen en kippen in de binnentuin. Een bewoner neemt zijn hond mee. Want ook dieren hebben het hier goed. ‘Pennemes en Mennistenerf onderscheiden zich van veel andere huizen omdat mensen hier hun huisdieren mee naar toe kunnen nemen. We juichen dat zelfs toe’ zegt een enthousiaste vrijwilliger die de kat van de afdeling verzorgt.
Veel aandacht voor lekker eten
Ook kenmerkend voor beide huizen is de aandacht die wordt gegeven aan de restaurants. ‘Er wordt hier elke dag ter plekke gekookt met verse streekproducten.’ aldus een tevreden bewoner van Mennistenerf. Een bewoner van Pennemes kan dit beamen: ‘Elke dag een heerlijke maaltijd met uitzicht op de tuin: het is goed vertoeven hier.’
Groene initiatieven
De universiteit van Wageningen doet samen met ZonMW, Alzheimer Nederland en Deltaplan Dementie een onderzoek naar groene initiatieven voor ouderen met dementie en hun verzorgers. Het doel van dit onderzoek is om de mogelijkheden en beperkingen van stedelijke groene zorgfaciliteiten zoals parken, tuinen en boerderijen te verkennen.
Voorzieningen voor dagelijkse activiteiten voldoen niet altijd aan de behoeften en mogelijkheden van mensen met dementie. Dagbesteding op zorgboerderijen blijkt een faciliteit te zijn die vaak zowel de mensen met dementie als hun verzorgers aanspreekt. Gezien deze positieve ervaringen is er interesse voor vergelijkbare plaatsen in steden. Deze plaatsen komen steeds meer voor in de vorm van stadsboerderijen, gemeenschapstuinen opgezet door lokale bewoners en woonhuizen die hun tuinen openen voor het wonen van ouderen in de buurt. Over deze initiatieven is nog weinig bekend. U kunt hier meer informatie lezen over de groene dagbesteding in de stad.
Onderzoeksvragen centraal in het project zijn daarom: Hoe zien groene initiatieven in de stad eruit? Wat betekenen groene initiatieven voor mensen met dementie, hun verzorgers en mensen in de buurt? Wat zijn de sterke en zwakke punten van deze initiatieven? Wat is nodig om goede groene initiatieven te ontwikkelen voor mensen met dementie en hun verzorgers en om dit gefinancierd te krijgen?
Bewezen effecten van de natuur op de gezondheid
Dat de natuur effect heeft op de gezondheid is ook wetenschappelijk onderzocht en in het onderstaande filmpje kunt u zien hoe het onderzocht is en wat de bewezen effecten zijn.
Om inzicht te krijgen in de verschillende soorten groene initiatieven en de mensen die er gebruik van maken, worden vragenlijsten afgenomen bij initiatiefnemers van de groene initiatieven. Daarnaast worden interviews gehouden met mensen met dementie, hun verzorgers en beleidsmakers van gemeenten om te onderzoeken wat groene initiatieven betekenen voor de gebruikers en wat de beperkingen en kansen zijn. Tenslotte stellen we een werkgroep samen die advies zal geven over de uitvoering van de studie en een adviesgroep die helpt bij het verbeteren van de groene initiatieven.
Dit project maakt deel uit van ‘ Memorabel ‘; een onderzoeks- en innovatieprogramma voor dementie.
Onderzoek naar spelende objecten
Op de gesloten afdeling heeft de afgelopen maanden een onderzoek gelopen van de Vrije Universiteit en de Rietveld Academie van Kunsten naar spelende objecten. De onderzoekster heeft drie soorten objecten (mokken, boeken en teddyberen) neergezet op de afdeling en deze voorzien van locatietracers. Elk object was er in drie kleuren. De theorie zegt dat het goed is voor mensen, en helemaal voor mensen met dementie, om te wandelen met objecten. De onderzoeksvraag was of het type object en de kleur van invloed waren op de mate waarmee er mee gewandeld zou worden.
De uitkomst van het onderzoek was duidelijk: de kleur had totaal geen invloed. Rode objecten werden net zo vaak gepakt als de gele en blauwe objecten. Er werd niet meer of minder mee gewandeld. De type object maakte wel veel uit. Er werd het meest gewandeld met de teddyberen. De mokken waren ook in trek en kwamen zodoende op de tweede plaats. De mokken werden amper aangeraakt en bleven op hun plek staan.
De onderzoekster studeert af aan de Vrije Universiteit met dit onderzoek en dankt alle bewoners, medewerkers en vrijwilligers dat zij haar onderzoek bij ons mocht uitvoeren. Haar begeleider dankt ons ook en vertelde dat deze studie tot dusver de enige in zijn soort is en daarom veel interesse zal opwekken in de wetenschappelijke gemeenschap. Het onderzoek voegt daarmee een nieuwe en originele schakel toe in onze gezonde leefomgeving (waarbij spelen een belangrijk element is).
Nestkastjes voor gierzwaluwen
Kijken naar natuur is ook genieten. Als we de natuur een handje kunnen helpen doen we dat graag! Zo hebben wij in samenwerking met de Vogelwacht Zaanstad en de gierzwaluwbescherming , en met behulp van bewoners en vrijwilligers van Pennemes en buurtbewoners, 105 nestkastjes opgehangen aan de gevel van de hoogste etage, aan de kant van de binnentuin.
Er zijn vele verschillende typen nestkasten voor Gierzwaluwen. Sommigen denken dat een nestkast zo veel mogelijk op de stenen muur moet lijken, terwijl anderen gaan voor de recht-toe-recht-aan schoenendoos. De nestkastjes zijn gemaakt door onze vrijwilligers en het ophangen is samen gedaan met Non Stop Bouw.
De Gierzwaluwbescherming krijgt veelvuldig de vraag: Waar blijven de gierzwaluwen nou? De theorie is nu (2018) dat slecht weer boven de Sahara en/of tussen noord Afrika en Europa de via oostelijk Afrika trekkende vogels parten (heeft) gespeeld. De via westelijk Afrika trekkende soorten zouden grotendeels normale aantallen laten zien en op normale of vroege tijden aankomen. Uiteindelijk zullen ook de tijdelijk opgehouden gierzwaluwen onze regio weten te bereiken. Deze vogel heeft het in Nederland erg moeilijk vanwege de teruglopende nestmogelijkheid.
Omdat de gierzwaluw van oudsher een vaste bezoeker van onze wijk is, willen wij graag nestmogelijkheid bieden. Nestkasten zijn ideale beschermingsmiddelen voor gierzwaluwen. Zij kunnen daar worden toegepast waar nestgelegenheden zijn verdwenen. De gierzwaluw moet de nieuwe nestjes eerst ‘ontdekken’ en met een lokroepinstallatie wordt dit gemakkelijker gemaakt. We bieden natuurlijke nestruimte en voeding en hopen dat de nestjes allemaal ‘bewoond’ gaan worden.
Eenzaamheid tegengaan met hulp van de natuur
Pennemes zet ‘groene zorg’ in om eenzaamheid tegen te gaan. Natuurbeleving verbindt mensen.
We fungeren ook als ‘aannemer’ van het wijkteam, bijvoorbeeld als dat eenzaamheid signaleert.
Rutger de Graaf van Pennemes: “We zijn er achter gekomen dat natuurbeleving een van de middelen is die we kunnen inzetten om mensen aan elkaar te verbinden. Eenzaamheid is natuurlijk altijd een issue in de zorg. Door onze groene activiteiten komen onze bewoners in contact met elkaar, met mensen van buiten en voelen ze zich ook nog nuttig.” Om wat voor activiteiten gaat het?
Moestuin
“We doen veel met tuinieren op het dak van het verpleeghuis. Kinderen van een school in de buurt komen naar onze daktuin. Er staat een groot hek om het dak, dat is veilig voor zowel de kinderen als mensen met dementie. Kinderen krijgen natuuronderwijs en de ouderen vinden het gezellig.”
Wandelprojekt Biowalking
“We zitten in een stedelijke omgeving. Dan is wandelen niet meteen leuk. Onze vrijwillige natuurgidsen weten tussen al het steen toch precies de interessante dingen aan te wijzen. Ze zeggen: natuur is overal. Het wandelproject Bio Walking werkt op twee vlakken. Mensen bewegen en komen buiten, dat is gezond. Tegelijk ontmoeten ze anderen.”
Natuurkoffer
“Niet iedereen kan een wandeltocht maken. Een vrijwilliger zorgt met de natuurkoffer voor natuurbeleving binnen. Er zit van alles in dat de zintuigen prikkelt. Een cd bevat natuurgeluidjes. Dat alles roept associaties en herinneringen op. Iets rook naar leer, daaruit volgde een gesprek over motorrijden. Bij schorseneren dacht iemand aan hoe hij er vroeger schaatsen mee waxte.”
Kippen en knuffelkonijnen
“We hebben veel verschillende dieren: kippen, knuffelkonijnen, een vogel- en vlinderproject. Dieren triggeren een logische interactie. Bewoners maken met vrijwilligers uit de wijk vogel- en insectenkasten en vlinderstruiken. Die plaatsen ze op een rotonde in de wijk. Op gezette tijden gaan ze er naartoe om te kijken en voor onderhoud. Daarvoor hebben we een klein budget van gemeente gekregen, naast toestemming voor het gebruik van de rotonde. Ook bij de kippen en konijnen gaat het om het samen verzorgen.”
Huisdieren
“Bij ons kunnen mensen sowieso in principe hun huisdier meenemen. Omdat mensen helaas minder goed in staat zijn om voor hun huisdieren te zorgen, hebben we vrijwilligers die dat voor hen doen. Huisdieren hebben een positieve werking op de geest en op het contact tussen mensen onderling. Het zijn kleine wollige mantelzorgertjes.”
Hondenmaatjesproject
“Het idee in een notendop: wijkbewoners kunnen hun hond overdag bij een bewoner achterlaten. Die verzorgt het beestje dan. Er wonen in de buurt veel mensen met een hond die werken. Dat is zó populair onder bewoners. Er zijn zo veel vrijwilligers dat ik niet genoeg honden heb.
Instituut voor natuureducatie (IVN)
Pennemes maakt voor een aantal van deze activiteiten gebruik van de diensten van IVN. In het project ‘Grijs, Groen & Gelukkig’, mede mogelijk gemaakt door de Postcodeloterij, vergroent de natuurorganisatie de omgeving rondom zorginstellingen en te vergroenen en biedt ze een natuurrijk activiteitenprogramma aan. Voor het opzetten van activiteiten als de moestuin, het wandelproject en het vogel- en vlinderproject is een medewerker van IVN nodig. Deze weet waar je rekening mee moet houden en maakt een planning. “Bovendien had IVN contacten met groene organisaties in de buurt. We zijn aangehaakt op een netwerk waarvan ik niet wist dat ze bestond.”
Kosten
Het ontwikkelen van de groene activiteiten heeft Pennemes gefinancierd met subsidie (o.a. Waardigheid en trots) en eigen middelen voor dagbesteding. Na de introductie heeft Rutger als zorgprofessional weinig omkijken meer naar de activiteiten en ook de kosten zijn laag. Denk bijvoorbeeld aan reiskosten voor de vrijwilliger van IVN. Soms wordt nog een IVN-medewerker ingeschakeld. Rutger: “Hij heeft bijvoorbeeld een plattegrondje van de binnentuin gemaakt met de highlights. Die geef ik als wandelgidsje mee aan mantelzorgers en bewoners.”
Activeren
Hoe werken de activiteiten tegen eenzaamheid? Rutger: “Ik zie dat mensen die eerder op hun kamer bleven nu wel meedoen. Dat het mensen activeert die steeds meer in zichzelf gekeerd waren. Ik zie meer diversiteit aan mensen die ons zorgcentrum trekt – als vrijwilliger of gewoon om de nieuwgeboren konijntjes met hangoren te zien. Dat zorgt voor meer reuring en meer sociale contacten voor onze bewoners. Mensen met zware dementie weten soms nog een week erna dat ze zo’n activiteit hebben gedaan, en dat is echt bijzonder.”
Vrijwilligers
Daarnaast helpt het in het betrekken van vrijwilligers. Rutger: “Onze cliënten, mensen met dementie, staan wat buiten de maatschappij. Dat willen we doorbreken. En dan is het is minder aantrekkelijk voor een potentiële vrijwilliger wanneer ik vraag of hij mensen met dementie wil bezoeken dan wanneer ik vraag of hij het leuk vindt om met mensen van ons moestuintjes bij te houden of konijnen te verzorgen. Dat vinden mensen leuk.”
Familie
“En het klinkt misschien heel lullig,” vervolgt Rutger”, “en het is een beetje een taboe, maar voor familie is het ook niet per se leuk om op bezoek te gaan bij iemand met dementie. Het is heel moeilijk om te praten met iemand die zijn geheugen verliest. Dat is zwaar voor familie. Als je samen iets kan doen bij de dieren in de instelling, of je kan samen in de moestuin werken, dan helpt dat. Je hebt iets om over te praten ook, iets wat op dat moment gebeurt.”
Natuur doet goed
Rutger was zo enthousiast over de werkwijze dat hij inmiddels een dag in de week werkt voor IVN. “Er moet gewoon af en toe wat gebeuren in woonzorgcentra. Bij onze levende kerststal komen veel buurtbewoners met hun kinderen langs. Dat is goed: bij de kerststal zitten bewoners, interactie is de beloning. Vorig jaar sprong een geit plots over een hoge baal hooi en daar ging ie, zo de binnentuin in. Dat blijft hangen, er is gesprekstof. In mijn branche worden snel medicijnen voorgeschreven, hoewel ook dieren en natuur goed doen. Daar mag meer aandacht voor komen.”